أباد الله خضراءهمابدء بِنَفسک ترجمه: «از خود آغاز کن!»مترادف: «اول خویش سپس درویش.»ابذل لصدیقک دمک ومالک ترجمه: «خونت و اموالت را برای دوستت بده»إبرة فی کومة قش ترجمه: «سوزن در کوهی از کاه»أبرد من الثلج ترجمه: «سردتر از یخ»أبصر من الوطواطأبصر من زرقاء الیمامة ترجمه: «دوربین‌تر از زرقاء.»تمثیل: «ای خداوندی که گر روی تو اعمی بنگرد// از فروغ روی تو بیناتر از زرقا شود.» قطران تبریزیشرح: «زرقاء نام زنی از عرب است که از مسافتی بعید می‌دیده‌است.» امثال و حکم - دهخداأبصر من غراب ترجمه: «دوربین‌تر از کلاغ.»أبطأ من سلحفاة ترجمه: «کندتر از لاکپشت»أبعد من الثریا ترجمه: «دورتر از ثریا»اَبقض‌الاَشیا عندی‌الطلاق مترادف: «تو برای وصل کردن آمدی// نی برای فصل کردن آمدی» جلال‌الدین محمد بلخیمشابه: «بود سوزن به‌از تیغ برنده// که این دوزنده آمد آن درنده»أبکى من یتیم ترجمه: «گریان تر از یتیم»أبلغ من قس بن ساعدةأبیع من إخوة یوسفأتب من أبی لهبأتبع من الظلاتق شَر مِن اَحسنت اِلیه ترجمه: «از زیان و آسیب آن‌که بدو نیکویی کرده‌ای پرهیز کن.» امثال و حکم - دهخداتمثیل: «گفت حق است این ولی ای سیبویه// اتق شر من احسنت الیه» جلال‌الدین محمد بلخیمشابه: «سزای نیکی بدی است.»مشابه: «با هرکه دوستی خود اظهار می‌کنم// خوابیده‌دشمنی است که بیدار می‌کنم»اتقوا فِراسَة‌المؤمِن ترجمه: «بپرهیزید از تیزمغزی مؤمنان» امثال و حکم - دهخداتمثل: «تو اگر مؤمنی فراست کو// ور شدی مؤتمن حراست کو// فال مؤمن فراست نظر است// وین زتقویم و زیج ما بدر است// مؤمن از رنگ چهره برخواند// هرچه دانا زدفترش داند// دل مؤمن بسان آینه است// همه نقشی در آن معاینه است» اوحدیاتقوا مِن غَضَب الحَلیم ترجمه: «از خشم بردباران پرهیز کنید.»مترادف: «از آن مترس که های و هو دارد// از آن بترس که سر بتو دارد»تمثیل: «بگاه صلح سبک‌روح‌تر زحلم شجاع// به‌روز حرب گرانمایه‌تر زخشم حلیم» رونیاتقو مِن مَواضِع التهم ترجمه: «از بهتان‌گاه‌ها اجتناب ورزید» امثال و حکم - دهخدامترادف: «جایی منشین که چون نهی پای// تهمت‌زده خیزی از چنان جای// صوفی که رود به‌مجلس می// وقتی بچکد پیاله بر وی// چون شهره شود عروس معصوم// پاکی و پلیدیش چه‌معلوم» امیر خسرومترادف: «چو من خلوت‌نشین باشم تو مخمور// زتهمت، رأی مردم که شود دور» نظامیاتَّکَلْنا منه على خُصٍّالاتحاد قوةاترک الشر یترککاتسع الخرق على الراقعاتق الأحمق أن تصحبه إنما الأحمق کالثوب الخلق کلما رقعت منه جانبا صفقته الریح وهنا فانخرقأثبت من الوشمأثقل من جبلأجبن من نعامةاجتنب مصاحبة الکذاب فإن اضطررت إلیه فلا تُصَدِّقْهُاجع کَلبَک یتعبک ترجمه: «سگ خویش گرسنه دار تا از دنبال تو آید» امثال و حکم - دهخدامشابه: «اسب فربه شود، شود سرکش» سنائیتمثل: «آلت اِشکار جز سگ را مدان// کمترک انداز سگ را استخوان// زان‌که سگ چون سیر شد سرکش شود// کی سوی صید و شکاری خوش رود» جلال‌الدین محمد بلخیاجلس حیث یُؤْخَذُ بیدک وَتُبَرُّ ولا تجلس حیث یؤخذ برجلک وتُجَرُّأجهل الناس من کان على السلطان مدلا وللإخوان مذلاأجود من حاتماحذر الأحمق واحذر وُدَّهُ (إنما الأحمق کالثوب الْخَلَق)احذر عدوک مرة وصدیقک ألف مرة فإن انقلب الصدیق فهو أعلم بالمضرةاحذر مباسطة‌الملوک ترجمه: «از بساط پادشاهان دوری کن»مترادف: «از صحبت پادشه بپرهیز// چون پنبهٔ نرم زآتش تیز» نظامیأحذر من غراب ترجمه: «ترسنده‌تر از کلاغ» امثال و حکم - دهخداتمثل: «بودم حذور همچو غرابی برای آنک// همچون غراب جای گرفتم در این خراب» مسعود سعد سلماناحذروا من لا یرجى خیره ولا یؤمن شرهأحر من الجمرإحراق طیباأحرس من کلبأحرص من نملةأحزن من الخنساء على صخراَحسَن‌الشعر، یا اعذب‌الشعر اکذبه ترجمه: «شعر هرچه به‌دروغ نزدیک‌تر زیباتر»تمثل: «در شعر مپیچ و در فن او// چون اکذب اوست احسن او» نظامیأَحْسِنْ إلی الناس تستعبد قلوبهماُحْسِن اٍلی مِن اساء ترجمه: «با آن‌که بدی کرده نکویی میکن» امثال و حکم - دهخدامشابه: «بَدان‌را نیک دارید ای عزیزان// که خوبان خود عزیز و نیک‌روزند» سعدیتمثل: «بدی را بدی سهل باشد جزا// اگر مردی احسن الی من اسا» سعدیأحضر الناس جوابا من لم یغضباحفر بئرا وَطُمَّ بئرا ولا تُعَطِّلْ أجیرااحفظ قرشک الأبیض لیومک الأسودأحکم من لقمانأحمد البلاغة الصمت حین لا یَحْسُنُ الکلاماحمق من هبنقه ترجمه: «احمق‌تر از هبنقه»شرح: هبنقه از حمقای مشهور عرب است که وقتی گردن‌بندی به‌خود آویخت. پرسیدند: این تورا به‌چه‌کار است؟ گفت: تا با دیگران عوض نشوم.»أحن من الأم على أولادهاآخ الأْکْفاءَ وداه الأعداءأخوک من صَدَقک لا من صدّقکأخاک أخاک إن مَنْ لا أخا له کَساعٍ إلى الهیجا بغیر سلاحاختر أهون الشریناختلط حابلهم بنابلهمآخر الحیاة الموتآخر العنقوداخطب لابنتک ولا تخطب لابنکأَخْفَقَ حالب التیسأخوک من صدقک النصیحة ترجمه: «برادر تو آن‌کس باشد که تورا پند دهد»مترادف: «برادر تو آن‌کس باشد که عیب تو از تو نپوشد» امثال و حکم - دهخداأخون من ذئبادب‌النفس خیر من ادب‌الدرسترجمه: «ادبی که در نهاد مرد باشد نیکوتر از ادبی است که از راه درس‌خواندن کسب شود.» مشابه: «بربسته دگر باشد و بررسته دگر»تمثل: «ملک بربسته چنان باشد ضعیف// ملک بررسته چنان باشد شریف» جلال‌الدین محمد بلخیمعنی: فطری و طبیعی از مصنوعی بهتر است.ادخلوالبیوت من ابوابها ترجمه: «از در خانه‌ها وارد منازل شوید»مشابه: «کار را از راه درست انجام دهید»تمثل: «گر همی جویید دُر بی‌بها// ادخلوالابیات من ابوابها» جلال‌الدین محمد بلخیمعنی: هرکاری را باید از راه و طریق مخصوص به‌خود آغاز نمود.أَدّى قدراً مستعیرهاأدنى من حبل الوریدإذا أتاک أحد الخصمین وقد فُقِئَتْ عینه فلا تقض له حتى یأتیک خصمه .فلعله قد فُقِئَتْ عیناهإذا أردت أن تطاع فأمر بما یستطاعإذا الشعب یوما أراد الحیاة فلا بد أن یستجیب القدرإذا المرء لم یدنس من اللؤم عرضه فکل رداء یرتدیه جمیلإذا أنت أکرمت الکریم ملکته وإن أنت أکرمت اللئیم تمرداإذا أنت لم تشرب مرارا على القذى ظمئت وأی الناس تصفو مشاربهإذا بلغ الرأی المشورة فاستعن بحزم ناصح أو نصیحة حازمإذا تخاصم اللصان ظهر المسروقإذا تفرقت الغنم قادتها العنز الجرباءإذا تکلمت بالکلمة ملکتک وإذا لم تتکلم بها ملکتهاإذا تم العقل نقص الکلامإذا تمنیت فاستکثرإذا تولى عقداً أحکمهإذا جاء الحین حارت العینإذا حان القضاء ضاق الفضاءإذا حضر الماء بطل التیممإذا دببت على المنسأة من هرم فقد تباعد عنک اللهو والغزلإذا ذکرت الذئب فأعد له العصاإذا ذکرت الذئب فخذ الحذرإذاذل مولى فهو ذلیلإذا رأیت نیوب اللیث بارزة فلا تظنن أن اللیث یبتسمإذازل العالِمُ زل بزلته العالَمٌ ترجمه: «پای‌لغز دانشمندان پای‌لغز جهان است» امثال و حکم - دهخدامشابه: «هرچه بگندد نمکش می زنند// وای به‌وقتی که بگندد نمک»إذا ساء فعل المرء ساءت ظنونه ترجمه: «تبه‌کاران بدگمان باشند» امثال و حکم - دهخداإذا سأل ألحف وإن سئل سوّفإذا سلمت من الأسد فلا تطمع فی صیدهإذا سمعت الرجل یقول فیک من الخیر ما لیس فیک فلا تأمن أن یقول فیک من الشر ما لیس فیکإذا صدأ الرأی أصقلته المشورةإذا صُنْتَ المودة کان باطنها أحسن من ظاهرهاإذا ضربت فأوجع فإن الملامة واحدةإذا ظلمت من دونک فلا تأمن عقاب من فوقکإذا عُرِفَ السبب بطل العجبإذا غامَرْتَ فی شرف مروم فلا تقنع بما دون النجومإذا فرغ الفؤاد ذهب الرقادإذا قصرت یدک عن المکافأة فلیصل لسانک بالشکرإذا قل ماء الوجه قل حیاؤه (ولا خیر فی وجه إذا قل ماؤه)إذا کان الصبر مُرًّا فعاقبته حلوة إذا کان الکلام من فضة فالسکوت من ذهب إذا کنت تدری فتلک مصیبة وإن کنت لا تدری فالمصیبة أعظم إذا کنت ذا رأی فکن ذا عزیمة إذا کنتَ ذا رأىٍ فکن ذا مشورة فإن فساد الرأی أن تترددا إذا کنت سنداناً فاصبر وإذا کنت مطرقة فأوجع إذا کنت فی کل الأمور معاتبا صدیقک لم تلق الذی لا تعاتبه إذا لم یکن إلا الأَسِنَّةُ مرکبا فلا رأی للمضطر إلا رکوبها إذا لم ینفعک البازی فانتف ریشه إذا نُصِرَ الرأی بطل الهوى إذا هَبَّتْ ریاحک فاغتنمها اذالم تستحی فأفعل ما تشاء أذل البخل أعناق الرجال أراق ماء وجهه أرخص من التمر فی البصرة أرسل حکیما ولا توصه مترادف: «حکیم را به‌وصیت‌کردن حاجت نیست» قرة‌العین أرفع من السماء أرق من النسیم أرى کل إنسان یرى عیب غیره ویعمى عن العیب الذی هو فیه أریق من ماء شبابه ازرع کل یوم تأکل أزهى من طاووس أساء سمعا فأساء إجابة أسبق من الأجل أسبق من الأفکار استر عورة أخیک لما یعلمه فیک استقبال الموت خیر من استدباره استندت إلى خصٍ مائلٍ استنوق الجمل أسد علیَّ وفی الحروب نعامة أسرع من البرق أسرع من الریح أسرع من الطرف أسرع من سهم أسقط فی یده أسمع جعجعة ولا أرى طحنا الإشارات تُغْنی اللبیب عن العبارات أشأم من البسوسأشأم من طویس ترجمه: «بدشگون‌تر از طویس»تمثل: «بلی شوم‌تر از طویسی که فعلت// همی رخنه در حکم فرقان نماید» ادیب پیشاوریشرح: «طویس نام مخنثی از عرب است که به‌شومی و نافرخندگی مشهور بوده و او خود می‌گفته‌است، ای مردمان مدینه تا من زنده باشم خروج دجال و دابه را چشم دارید و چون بمیرم دل آسوده کنید... ساعتی که مادر مرا بزاد پیامبر خدای از جهان بشد و گاهی که از شیر بازگرفت ابی‌بکر فرمان یافت. و بدان روز که به حد مردان رسیدم عمر را بکشتند. و در شب کدخدایی من عثمان به قتل رسید.» امثال و حکم - دهخدا اشتدی یا أزمة تنفرجی أشجع من دیک أشجى من حمامة أشد الجهاد مجاهدة الغیظ أشد الفاقة عدم العقل اشکر من أَنْعَمَ علیک وأَنْعِمْ على من شکرک أشم من نعامة أشهر من النار على الْعَلَمِ اصبر تنل اصبر قلیلا فبعد العسر تیسیر وکل أمر له وقت وتدبیر اصبر لکل مُصِیبةٍ وتجلًّدِ واعلم بأن الدهر غیر مُخَلَّدِ أصبر من حمار أصحاب العقول فی نعیم أصحابی کالنجوم بأیهم اقتدیتم اهتدیتم أصفى من الدمعة إصلاح الموجود خیر من انتظار المفقود أصنع من دود القز اضحک یضحک العالم معک وابک تبک وحدک اِضْرِبْ ما دام الحدید حامیاً أضعت شاة جعلت الذئب حارسها أما علمت بأن الذئب حراس أضیع من قمر الشتاء أضیق‌الأمر أدناه الی‌الفرج ترجمه: «هرچند کار تنگ‌تر به‌‌گشایش نزدیک‌تر»مترادف: «تا پریشان نشود کار به‌سامان نشود»مشابه: «کی شود بستان و کشت و برگ و بر// تا نگردد نظم آن زیر و زبر» جلال‌الدین محمد بلخیمشابه: «نروید هیچ تخمی تا نگندد// نه‌کاری برگشاید تا نبندد» نظامیأضیق من ثقب الإبرةاطلب تظفراطلب من العلوم علماً ینفعک ینفی الأذى والعیب ثم یرفعکاطلبوا العلم من المهد إلى‌اللحد مترادف فارسی: «زگهواره تا گور دانش بجوی»اطلبوا العلم ولو بالصین ترجمه: «دانش را اگرچند در چین باشد بجویید»اقتباس: «در پی علم دین بباید رفت// اگرت تا به چین بباید رفت» اوحدیتمثیل: «هست آن پر در نگارستان چین// اطلبوا العلم ولو بالصین ببین» عطار نیشابوریأطمع من أشعبأطهر الناس أعراقاً أحسنهم أخلاقاً أطوع له من یمینه
الف أباد الله خضراءهم ابدء بِنَفسک ترجمه: «از خود آغاز کن!» مترادف: «اول خویش سپس درویش.» ابذل لصدیقک دمک ومالک ترجمه: «خونت و اموالت را برای دوستت بده» إبرة فی کومة قش ترجمه: «سوزن در کوهی از کاه» أبرد من الثلج ترجمه: «سردتر از یخ» أبصر من الوطواط أبصر من زرقاء الیمامة ترجمه: «دوربین*تر از زرقاء.» تمثیل: «ای خداوندی که گر روی تو اعمی بنگرد// از فروغ روی تو بیناتر از زرقا شود.» قطران تبریزی شرح: «زرقاء نام زنی از عرب است که از مسافتی بعید می*دیده*است.» امثال و حکم - دهخدا أبصر من غراب ترجمه: «دوربین*تر از کلاغ.» أبطأ من سلحفاة ترجمه: «کندتر از لاکپشت» أبعد من الثریا ترجمه: «دورتر از ثریا» اَبقض*الاَشیا عندی*الطلاق مترادف: «تو برای وصل کردن آمدی// نی برای فصل کردن آمدی» جلال*الدین محمد بلخی مشابه: «بود سوزن به*از تیغ برنده// که این دوزنده آمد آن درنده» أبکى من یتیم ترجمه: «گریان تر از یتیم» أبلغ من قس بن ساعدة أبیع من إخوة یوسف أتب من أبی لهب أتبع من الظل اتق شَر مِن اَحسنت اِلیه ترجمه: «از زیان و آسیب آن*که بدو نیکویی کرده*ای پرهیز کن.» امثال و حکم - دهخدا تمثیل: «گفت حق است این ولی ای سیبویه// اتق شر من احسنت الیه» جلال*الدین محمد بلخی مشابه: «سزای نیکی بدی است.» مشابه: «با هرکه دوستی خود اظهار می*کنم// خوابیده*دشمنی است که بیدار می*کنم» اتقوا فِراسَة*المؤمِن ترجمه: «بپرهیزید از تیزمغزی مؤمنان» امثال و حکم - دهخدا تمثل: «تو اگر مؤمنی فراست کو// ور شدی مؤتمن حراست کو// فال مؤمن فراست نظر است// وین زتقویم و زیج ما بدر است// مؤمن از رنگ چهره برخواند// هرچه دانا زدفترش داند// دل مؤمن بسان آینه است// همه نقشی در آن معاینه است» اوحدی اتقوا مِن غَضَب الحَلیم ترجمه: «از خشم بردباران پرهیز کنید.» مترادف: «از آن مترس که های و هو دارد// از آن بترس که سر بتو دارد» تمثیل: «بگاه صلح سبک*روح*تر زحلم شجاع// به*روز حرب گرانمایه*تر زخشم حلیم» رونی اتقو مِن مَواضِع التهم ترجمه: «از بهتان*گاه*ها اجتناب ورزید» امثال و حکم - دهخدا مترادف: «جایی منشین که چون نهی پای// تهمت*زده خیزی از چنان جای// صوفی که رود به*مجلس می// وقتی بچکد پیاله بر وی// چون شهره شود عروس معصوم// پاکی و پلیدیش چه*معلوم» امیر خسرو مترادف: «چو من خلوت*نشین باشم تو مخمور// زتهمت، رأی مردم که شود دور» نظامی اتَّکَلْنا منه على خُصٍّ الاتحاد قوة اترک الشر یترکک اتسع الخرق على الراقع اتق الأحمق أن تصحبه إنما الأحمق کالثوب الخلق کلما رقعت منه جانبا صفقته الریح وهنا فانخرق أثبت من الوشم أثقل من جبل أجبن من نعامة اجتنب مصاحبة الکذاب فإن اضطررت إلیه فلا تُصَدِّقْهُ اجع کَلبَک یتعبک ترجمه: «سگ خویش گرسنه دار تا از دنبال تو آید» امثال و حکم - دهخدا مشابه: «اسب فربه شود، شود سرکش» سنائی تمثل: «آلت اِشکار جز سگ را مدان// کمترک انداز سگ را استخوان// زان*که سگ چون سیر شد سرکش شود// کی سوی صید و شکاری خوش رود» جلال*الدین محمد بلخی اجلس حیث یُؤْخَذُ بیدک وَتُبَرُّ ولا تجلس حیث یؤخذ برجلک وتُجَرُّ أجهل الناس من کان على السلطان مدلا وللإخوان مذلا أجود من حاتم احذر الأحمق واحذر وُدَّهُ (إنما الأحمق کالثوب الْخَلَق) احذر عدوک مرة وصدیقک ألف مرة فإن انقلب الصدیق فهو أعلم بالمضرة احذر مباسطة*الملوک ترجمه: «از بساط پادشاهان دوری کن» مترادف: «از صحبت پادشه بپرهیز// چون پنبهٔ نرم زآتش تیز» نظامی أحذر من غراب ترجمه: «ترسنده*تر از کلاغ» امثال و حکم - دهخدا تمثل: «بودم حذور همچو غرابی برای آنک// همچون غراب جای گرفتم در این خراب» مسعود سعد سلمان احذروا من لا یرجى خیره ولا یؤمن شره أحر من الجمر إحراق طیبا أحرس من کلب أحرص من نملة أحزن من الخنساء على صخر اَحسَن*الشعر، یا اعذب*الشعر اکذبه ترجمه: «شعر هرچه به*دروغ نزدیک*تر زیباتر» تمثل: «در شعر مپیچ و در فن او// چون اکذب اوست احسن او» نظامی أَحْسِنْ إلی الناس تستعبد قلوبهم اُحْسِن اٍلی مِن اساء ترجمه: «با آن*که بدی کرده نکویی میکن» امثال و حکم - دهخدا مشابه: «بَدان*را نیک دارید ای عزیزان// که خوبان خود عزیز و نیک*روزند» سعدی تمثل: «بدی را بدی سهل باشد جزا// اگر مردی احسن الی من اسا» سعدی أحضر الناس جوابا من لم یغضب احفر بئرا وَطُمَّ بئرا ولا تُعَطِّلْ أجیرا احفظ قرشک الأبیض لیومک الأسود أحکم من لقمان أحمد البلاغة الصمت حین لا یَحْسُنُ الکلام احمق من هبنقه ترجمه: «احمق*تر از هبنقه» شرح: هبنقه از حمقای مشهور عرب است که وقتی گردن*بندی به*خود آویخت. پرسیدند: این تورا به*چه*کار است؟ گفت: تا با دیگران عوض نشوم.» أحن من الأم على أولادها آخ الأْکْفاءَ وداه الأعداءأخوک من صَدَقک لا من صدّقک أخاک أخاک إن مَنْ لا أخا له کَساعٍ إلى الهیجا بغیر سلاح اختر أهون الشرین اختلط حابلهم بنابلهم آخر الحیاة الموت آخر العنقود اخطب لابنتک ولا تخطب لابنک أَخْفَقَ حالب التیس أخوک من صدقک النصیحة
في الامتحان يكرم المرء أو يحان.
ترجمه: در امتحان است که انسان سربلند شده یا سرافکنده می شود.
معادل: (از حافظ)
خوش بود گر محک تجربه آید به میان تا سیه روی شود هر که در او غش باشد. القرد في عين أمه غزال.
ترجمه: میمون در چشم مادرش چون آهو (زیبا) است.
معادل: سوسک به بچه اش میگوید قربان دست و پای بلوریت. قليل البخت يلاقي العظم في الكرشة.
ترجمه: بداقبال در خوراک سیرابی استخوان می یابد.
معادل:
بدبخت اگر مسجد آدینه بسازد یا طاق فرود آید و یا قبله کج آید. الطيور على اشكالها تقع.
ترجمه: پرندگان هم شکل با هم می پرند.
معادل: (از نظامی)
کند با جنس خود هر جنس پرواز کبوتر با کبوتر باز با باز ابن الوزّ عوّام.
ترجمه: جوجه غاز چون خودش شناگر است.
معادل: (از فردوسی)
پسر کو ندارد نشان از پدر تو بیگانه خوانش نخوانش پسر لبس البوصة، تبقى عروسة.
ترجمه: لباس عروسی بپوش تا عروس جلوه کنی.
معادل: آستین نو بخور پلو
و یا: (از سعدی)
تن آدمی شریف است به جان آدمیت نه همین لباس زیباست نشان آدمیت. باب النجّار مخلع.
ترجمه: در نجاری به چهارچوب چفت نیست.
معادل: کوزه گر از کوزه شکسته آب می خورد. عريان الطوق بينط لفوق.
ترجمه: لباس بی یقه دارد اما ادعای ترقی می کند.
معادل: پز عالی با جیب خالی احنا في الهوا سوا.
ترجمه: ما در یک هوا هستیم.
معادل: ما در یک موقعیت هستیم.
ویا
ما همدردیم يد واحدة ماتسقفش.
ترجمه: یک دست کف نمی زند.
معادل: یک دست صدا ندارد. على قد لحافك مد رجليك.
ترجمه: پایت را به اندازه پتویت دراز کن.
معادل: پایت را به قدر گلیمت دراز کن. اللي يتلسع من الشوربة ينفخ في الزبادي.
ترجمه: کسی که زبانش از آش داغ سوخته، ماست را فوت می کند.
معادل: مار گزیده از ریسمان دورنگ (سیاه و سفید) می ترسد. الفاضي يعمل قاضي.
ترجمه: آدم بیکار در کار قاضی هم دخالت می کند. (مضرات بیکاری)
معادل: (از عطار)
گر تو بنشینی به بی کاری مدام کارت ای غافل کجا زیبا شود. طبّاخ السمّ بيدوقه.
ترجمه: آشپز غذای سمی آن را خواهد چشید.
معادل: چاه کَن همیشه ته چاه است. الجيات أحسن من الرايحات.
ترجمه: آن چه در پی است، بهتر از آن چه گذشته است.
معادل: گذشته ها گذشته است.
و یا: (از مولوی)
بر گذشته حسرت آوردن خطاست بازناید رفته یاد آن هباست . وقع في شر أعماله.
ترجمه: درگیر اعمال پلید خود گردید.
معادل: از مکافات عمل غافل مشو گندم از گندم بروید جو ز جو. العين بصيرة واليد قصيرة
ترجمه: چشم به آن دید دارد ولی دست از آن کوتاه است.
معادل: دست ما کوتاه و خرما بر نخیل. اللى يشوف بلوة غيره تهون عليه بلوته.
ترجمه: دیدن مشکلات دیگران، مشکلات خود را کوچکتر می کند.
معادل: (از رودکی)
زمانه پندي آزاد وار داد مرا زمانه را چو نكو بنگري همه پند است
به روز نيك كسان گفت غم مخورزنهار بسا كسا كه به روز تو آرزومند است حاميها حراميها
ترجمه: نگهبانش ، غارتش کرد.
معادل: شریک دزد و رفیق قافله بود. اللى مكتوب عالجبين لازم تشوفه العين.
ترجمه: آن چه بر پیشانی نوشته باشد لاجرم به چشم خواهد آمد.
معادل: ز این دو برون نیستش سرنوشت اگر دوزخ جاودان گر بهشت
1. مَنْ طَلَبَ شیئاً وَ َجَدَّ وَجَدَ. (عاقبت جوینده یابنده بود.)
2. مَنْ صارَعَ الحقّ صَرَعَــهُ . (هر که با حق در افتد ور افتد.)
3. الیَـدُ الواحدةُ لا تُــصفّق . (یک دست صدا ندارد)
4. وَهَبَ الأمیرُ ما لا یَـمْلِک . (از کیسه خلیفه می‌بخشد)
5. لا یمدح العروسَ إلّا أهلُها (هیچ کس نمی‌گوید ماست من ترش است)
6. مَنْ قَــرَعَ باباً و لَجّ وَلَجَ . (عاقبت جوینده یابنده است)
7. من طلب العُلی سَهِرَ اللیالی . (گنج خواهی در طلب رنجی ببر.)
8. لکلّ مقام مقال. (هر سخنی جایی و هر نکته مکانی دارد)
9. الکلام یجرّ الکلام. (حرف حرف می کشد .)
10. باتَ یَشوی القراح . (آه ندارد که با ناله سودا کند)
11. ماهکذا تورد یا سعد الإبل (این ره که تو می‌روی به ترکستان است)
12. کلّ رأس به صداع (هر سری دردی دارد)
13. من طلب أخاً بلا عیب بقی بلا أخ. (گل بی‌خار خداست)
14. من حَفَرَ بئراً لأخیه وََقَعَ فیها . (چاه مکن بهر کسی اول خودت دوم کسی)
15. تَسْمَع بالمُعیدی خیرٌ مِن أن تَراه. (آواز دهل شنیدن از دور خوش است)
16. لکلّ فرعون موسی . (دست بالای دست بسیار است)
17. ماحَکّ ظَهری مثلُ ظُفری . (کسی نخارد پشت من جز ناخن انگشت من)
18. کلم اللسان أنکی مِن کلم السنان (زخم زبان از زخم شمشیر بدتر است)
19. کالمُسْتَجیر من الرّمضاء بالنّار .(از چاله به چاه افتادن)
20. لا تؤخّر عمل الیوم إلی غدٍ . (کار امروز را به فردا میفکن)
21. لا یؤخذ المرء بذنب أخیه (کسی به خاطر گناه برادرش مؤاخذه نمی شود.)
22. لکلّ جدید لذّة. (نو که آمد به بازار کهنه شود دل آزار)
23. لا یُلدَغُ العاقلُ من جُحر مرّتین (آدم خردمند دوبار از یک سوراخ نیش نمی خورد.)
24. عند الشدائد تعرف الإخوان (دوست آن باشد که گیرد دست دوست در پریشان حالی و درماندگی)
25. غاب القطّ إلعب یا فار (گربه نیست پس ای موش بازی کن .هر کاری می خواهی بکن.)
26. فعل المرء یدلّ علی أصله (از کوزه همان برود تراود که در اوست)
27. فوق کلّ ذی علم علیم (دست بالای دست بسیار است)
28. أظهرُ من الشمس . (آشکارتر از خورشید است .)
29. قاب قوسین أو أدنی (کنایه از بسیار نزدیک بودن)
30. الصبر مفتاح الفرج (گر صبر کنی زغوره حلوا سازی)
31. الطیور علی أشکالها تقع (کبوتر با کبوتر باز با باز کند همجنس با همجنس پرواز)
32. عاد بخُفَّی حنین ـ عاد صفر الیدین (دست خالی بازگشت ـ دست از پا درازتر برگشت)
33. أین الثَـری و أین الثریّا ؟ (دانه فلفل سیاه و خال مهرویان سیاه هر دو جانسوزند ولی این کجا و آن کجا)
34. زاد الطّین بلّه (قوز بالا قوز شد.)
35. خیر الناس من ینفع الناس (بهترین مردم کسی است که به مردم نفعی برساند)
36. بیضة الیوم خیر من دجاجة الغَد. (سیلی نقد به ازحلوای نسیه)
37. بلغ السّکین العظم (کارد به استخوان رسید)
38. عصفور فی الید خیر من عشرة علی الشجرة. (سرکه نقد به زحلوای نسیه)
39. ربّ سکوت أبلغ من الکلام (چه بسا سکوتی که از سخن گفتن شیواتر است)
40. السکوت أخو الرّضا. (سکوت علامت رضاست)
41. رحم الله إمرئ عمل عملاً صالحاً فأتقنه (کار نیکو کردن از پر کردن است)
42. حبه حبه تصبح قبه (قطره قطره جمع گردد وانگهی دریا شود)
43. الحسود لا یسود (حسود هرگز نیاسود)
44. الحقّ مرّ .(راستی تلخ است)
45. خیر الأمور أوسطها (اندازه نگهدار که اندازه نکوست هم لایق دشمن است و هم لایق دوست.)
46. خیر البرّ عاجله (در کار خیر حاجت هیچ استخاره نیست)
47. خیر الکلام ما قلّ و دلّ (کم گوی و گزیده گوی چون دُرّ تا ز اندک تو جهان شود پر)
48. خالِفْ تُـعْرَف (مخالفت کن تا مشهور شوی .)
1
اَلاَقدَمُ فَالاَقدَم
هرکه زودتر آمده است، مقدم تر است.
2
آلأقرَبُ یَمنَعُ الأبعَد
نزدیکان سزاوارتر از غریبان هستند.
3
الإنسانُ مَحَلُّ السّهو وَ النِّسیان
انسان جایگاه خطا و فراموشی است.
4
الحَرَکَةُ بَرَکَةٌ
حرکت، برکت است.
5
الحقُ مُرٌّ
حق تلخ است.
6
الخائنُ خائفٌ
خیانتکار، ترسو است.
7
الدِّراهِمُ مَراهِمٌ
پول، مرهم است.
8
السُّکوتُ اَخو الرِّضا
سکوت، برادر رضایت است.
9
الطَّبعُ اغلَبُ
سرشت، (بر تربیت) غالب است.
10
العادَةُ طَبیعَةٌ ثانیةٌ
عادت طبیعت دوم هر انسان است.
11
العَیانُ لایَحتاجُ إلی البَیان
چیز آشکار نیاز به توضیح ندارد.
12
القَرنَبی فی عَین اُمِّها حَسَنةٌ
سوسک در چشم مادرش زیباست.
13
المَرءُ بخَلیله
انسان به دوستش شناخته می شود.
14
النّاسُ اُمَّةٌ واحِدَة
مردم همه یک امت هستند.
15
النِظافَةُ مِنَ الایمانِ
نظافت قسمتی از ایمان است.
16
الوَحدَةُ خَیرٌ مِن جَلیس السّوء
تنهایی بهتر از هم نشینی با نابکار است.
17
الوَطنُ، الاُمُّ الثّانی
وطن، مادر دوم است.
18
أدَبُ المَرءِ خَیرٌ مِن ذَهَبِه
ادب مرد بهتر از ثروت اوست.
19
أنَا الغَریقُ فَما خَوفی مِن البَلَل
غرق شده از توفان نمی ترسد.
20
إرقَ عَلَی ظَلعِکَ
به اندازه توان خود بار بردار.
21
إنَّ بَعدَ العُسرِ یُسرًا
قطعًا بعد از سختی، گشایشی هست.
22
إن لَم تَغلَب فَاخلُب
اگر زورت نرسید، نیرنگ بزن.
23
إیّاکَ وَاسمَعی یا جارَة
با تو هستم اما ای همسایه تو بشنو.
24
بَطنی عَطِّرنی وَ سائر یذَری
شکمم را عطر بزن و سایر اندامم را رها کن.
25
بُعدُ الدّار کَبُعدُ النَّسَب
دوری خانه مثل دوری خویشاوندی است.
26
بَقیَ اَشَدُّهُ
بقیه ی آن بیشتر است.
27
تَجرِی الرِّیاحُ بِما لا تَشتَهِی السُّفُنُ
بادها به جهتی می وزند که کشتیها دوست ندارند.
28
تَعاشَروا کَالإخوانِ وَ تَعامَلوا کَالأجناس
مثل برادر معاشرت کنید و همچون اجناس معامله نمایید.
29
جِلدُ الحِنزیرِ لا یَندَبِغُ
پوست خوک دباغی نمی شود.
30
رأیُ الشَّیخِ خَیرٌ مِن مَشهَدِ الغُلام
گمان پیر از یقین جوان بهتر است.
31
رُبَّ ساع ٍ لِقاعِد ٍ
چه بسا تلاشگری که برای نشسته ای کار می کند.
32
فَضلُ الفِعلِ عَلَی القَولِ مَکرُمَةٌ
خوبی عمل بهتر از خوبی سخن است.
33
کَالمُستَجیرِ مِن الرَّمضاءِ بالنّارِ
همچون کسی که از زمین داغ به آتش پناه ببرد.
34
کُلُّ إناءٍ بالّذی فیهِ یَرشَحُ
از هر ظرفی همان برون تراوش کند که در آن است.
35
کَما تُدینُ تُدانُ
همان طور که قرض دهی، قرض می گیری.
36
کَما تَزرَعُ، تَحصُدُ
هر چه که بکاری همان را برداشت می کنی.
37
لا یُجمِعُ سَیفانِ فی غِمدٍ
دو شمشیر در یک نیام جای نمی گیرد.
38
لاحَسَبَ کَالتَّواضُع
هیچ حسَب و اعتباری همچون فروتنی نیست.
39
لایًبقی شَیئٌ علی حالِه
هیچ چیز به یک حال باقی نمی ماند.
40
لِکُلِّ قَومٍ یَومٍ
هر قومی، روزگاری دارد.
41
ما أَهوَنَ الحَربَ عَلَی النَّظارةِ
چقدر جنگ برای تماشاچیان آسان است.
42
ما کُلُّ فُرصَةٍ تَنالُ
هر فرصتی بدست نمی آید.
43
مالٌ تَجلِبُهُ الرِّیاحُ تأ خُذُهُ الزَّوابع
مالی را که باد بیاورد، گردباد می برد.
44
مَن جالَ نالَ
کسی که بگردد، می یابد.
45
مَن جَدَّ وَجَدَ
کسی که تلاش کند، می یابد.
46
مَن جَرَبَ المُجَرَّبَ حَلَّت به النِّدامة
کسی که آزموده را بیازماید پشیمان می شود.
47
مَن حَفَرَ بئرًا لِأخیهِ وَقَعَ فیها
کسی که برای برادرش چاه بکند، خودش در آن می افتد.
48
مَن صارَ نَعجَةً أَکَلَهُ الذِّئبُ
کسی که میش شود گرگ او را می خورد.
49
مِن کِثرَةِ المَلّاحینَ غَرَقَت السَّفینة
از زیادی ملوانان کشتی غرق شد.
50
هذاالفَرَسُ، هذاالمیدان
این اسب و این میدان.
51
هِمَمُ الرِّجالِ تُقلَعُ الجبالَ
همّت مردان کوههارا از جا می کند.
52
یاطَبیبُ! طِبَّ لِنَفسِک
ای پزشک! خودت را درمان کن.
53
یَدُ الحُرِّ میزانٌ
دست آزادمرد، ترازو است.
54
یَومٌ لَنا وَ یَومٌ علینا
یک روز برای ماست و روزی علیه ما.
55
یَهُبُّ مَعَ کُلِّ ریح
از هر طرف که باد بیاید می وزد.
اليد الواحده لا تصفّق (يک دست صدا ندارد)
وهب الأمير ما لا يملک (از کيسة خليفه مي‌بخشد)
و للناس فيما يعشقون مذاهب (سليقه‌ها يکنواخت نيست)
هل يصلح العطّار ما أفسد الدّهر (آب رفته به جوي باز نيايد)
من يمدح العروس إلّا أهلها (هيچ کس نمي‌گويد ماست من ترش است)
من کثر کلامه کثر ملامه (پرگو خطاگوست)
من قرع باباً و لجّ و لج (عاقبت جوينده يابنده است)
من طلب العلي سهر الليالي (گنج خواهي در طلب رنجي ببر)
من طلب شيئاً وجدّ وجد (عاقبت جوينده يابنده بود)
من طلب أخاً بلا عيب بقي بلا أخ. (گل بي‌خار خداست يا کجاست)
من حفر بئراً لأخيه وقع فيها (چاه مکن بهر کسي اول خودت دوم کسي)
من جدّ وجد (عاقبت جوينده يابنده بود)
ارسال نظر برای این مطلب
اطلاعات کاربری
عکس کهکشانلینک دوستان
آرشیو
آمار سایت